WULANGAN 1
UNGGAH-UNGGUH BASA
 |
| Unggah-Ungguh Basa Jawa |
Unggah-ungguh
basa digunakane pinangka rasa pakurmatan(ngajeni) marang wong liya. Mula
unggah-ungguh basa ing Basa Jawa kudu nggatekake saora-orane rong(2) perangan;
yaiku wong sing diajak omongan lan uwong sing diomongake(diceritakake).
Unggah-ungguh Basa Jawa kaperang saka tataran kang paling cilik yaiku tataran
tembung, nalika tetembungan mau ditata dadi sawijining ukara mula dadi
unggah-ungguh tataran ukara. Babagan iki wigati(penting) disinau supaya bisa
pener pangganggone.
1. 1. Unggah-ungguh
Basa Tataran Tembung
Kaya
kang wis kaandharake ing dhuwur, menawa unggah-ungguh basa iku kawujud awit
rasa pakurmatan, mula tetembungane uga duwe piguna kang siji lan liyane beda.
Coba gatekna tuladha tetembungan ing ngisor iki!
|
Tembung
Ngoko |
Tembung
Krama |
Tembung
Krama Inggil |
|
Madhang |
Nedhi |
dhahar |
|
Omong |
matur
|
ngendika |
|
Mlaku |
Mlampah |
tindak |
|
Lanang |
Jaler |
Kakung |
|
Wadon |
Setri |
putri |
|
Omah |
Griya |
Dalem |
|
Tuku |
Tumbas |
Mundhut |
|
Lunga |
Kesah |
Tindak |
|
Teka |
Dugi |
rawuh |
|
Mulih |
Wangsul |
kondur |
v Tembung
ngoko digunakake kanggo awake dhewe/sing luwih enom
v Tembung
krama digunakake kanggo awake dhewe/sing luwih enom nalika matur marang uwong
sing luwih tuwa
v Tembung
krama inggil kanggo uwong sing luwih sepuh/diajeni.
Tuladhane;
nalika basake awake dhewe mesthi nganggo nedhi,
ora kena dhahar(merga kuwi
kanggo uwong sing luwih sepuh). Suwalike, menawa ngramakake simbah iku mesthi kakung, mula ora ana simbah jaler.
2. 2. Unggah-ungguh
Basa Tataran Ukara
Sawise
paham babagan tembung, tetembungan mau didhapuk dadi ukara mula kudu mangerteni
cak-cakane. Unggah-ungguh tataran ukara kaperang dadi papat;
a. Ngoko
Lugu
Basa iki tetembungane
ngoko kabeh, tuladhane:
-
Jam sewelas mau Januwar wis madhang ana ing omah.
-
Jono mulih saka lungan
watara jam lima sore.
b. Ngoko
Alus
Basa iki tetembungane
ngoko kecampur krama inggil(merga sing diceritakake wong sing luwih sepuh),
tuladhane:
-
Jam sewelas mau Pak Sum wis dhahar ana ing daleme.
-
Bu Baidah kondur saka tindakan
watara jam lima sore.
c. Krama
Lugu
Basa iki kabeh
tetembungane krama, tuladhane:
-
Tabuh sewelas wau Januar sampun nedhi wonten ing griyanipun.
-
Jono wangsul saking kesahan
watawis tabuh gangsal sonten.
d. Krama
Alus
Basa iki tetembungane
krama kecampuran krama inggil, tuladhane:
-
Tabuh sewelas wau, Pak Sum sampun dhahar wonten ing dalemipun.
- Bu Baidah kondur saking tindakan watawis tabuh gangsal sonten.
Panganggone Unggah-Ungguh
Sawise
nyinau babagan tataran unggah-ungguh basa, sateruse banjur nggunakake ing
kahanan padinan. Ing ngisor iki bakal diwenehi tuladha panganggo unggah-ungguh,
ing antarane kanggo aweh pangalembana(memuji),
nyuwun idi palilah, lan nyuwun pangapura.
1. Unggah-ungguh
kanggo aweh pangalembana
Pangalembana marang
kanca, sedulur lan sapa wae mujudake srana kanggo aweh panjurung utawa
panyengkuyung (motivasi, spirit) tumrap pawongan kasebut supaya tansaya mempeng
anggone sinau, gladhen lan kupiya apa
wae kanggo nggayuh pepinginane. Sakliyane iku kanthi pangalembana awake dhewe
bisa nuwuhake kawigaten marang wong liya.
Gatekna wacan ing
ngisor iki!
Ana sangarepe kaca
lemari, Ratri tansah umak-umik. Kadhang kala sirahe melu gela-gelo. Tangane
loro melu obah. Kaya wong kang nuduhake. Bu Wasita pirsa polahe Ratri, mesem.
Bu Wasito : "Ratri, taksawang kawit mau, kowe kok katon umak-umik ing kaca lemari, lagi ngapa? Kok ya nganggo mic barang."
Ratri : "Bu, kula menika nembe latihan sesorah, awit minggu ngajeng ing sekolah dipunwontenaken lomba sesorah, lan kula kepengin sanged tumut lomba menika.”
Bu Wasita : "Ratri, yen ibu priksani anggonmu sesorah iku mau wis apik, nanging prayogane anggonmu gladhen luwih mempeng.”
Ratri : “Inggih, Bu nanging kula menika taksih radi kangelan anggenipun badhe milih tembung ingkang trep tur inggih leres, Bu."
Bu Wasita : "Wis aja sumelang, bapakmu iku wiwit biyen tekan saiki isih pinter sesorah."
Ratri : "Menawi mekaten, dhawah kaleresan Bu, Mangke kula badhe nyuwun dipun-gladhi kaliyan bapak."
Ukara kanggo aweh
pangalembana umpamane:
·
Kowe pancen siswa kang sregep!
· Panjenengan menika panci estu wasis
babagan sesorah, saged ngandharaken kanthi cetha lan nengsemaken!
·
Sliramu
pancen bocah utama!
Piwulang budi pekerti:
·
Yen kowe kepengin bisa kudu wani sinau
lan latihan.
· Ora kena umuk yen dialem dening wong
liya malah kepara sregep anggone latihan.
·
Kudu ngajeni asiling karya wong liya.
·
Ora kena nyacad apa kang wis ditindakake
wong liya.
2. Unggah-ungguh
kanggo nyuwun idi palilah
Nalika awake dhewe arep ninggalake omah, arep ngayahi samubarang apa wae utawa arep lelungan becike pamitan karo wong tuwa kalebu bapak utawa keluarga sing ana ngomah lan Ibu/ Bapak guru ing sekolah. Semono uga nalika lagi bebarengan karo kanca. Pamitan karo kanca bisa nganggo basa ngoko dene menawa pamitan karo wong tuwa kalebu bapak ibu guru prayoga migunakake basa kang trep, yaiku basa krama. Aja lali dibarengi nganggo tata krama, patrap/sikap sing bener.
Ukara kanggo idi palilah umpamane:
·
Pak, Bu kula menika kula badhe medal
sekedhap.
·
Pak, Bu menawi kepareng kula badhe
nyuwun idi dhateng koprasi, tumbas buku.
·
Kanca-kanca,
ako njaluk pamit ora bisa melu rapat ya.
3. Unggah-ungguh
kanggo nyuwun pangapura
Nailika awake dhewe nindakake
kaluputan marang sapa wae becik ngakoni kaluputan lan age-age njaluk pangapura.
Ora nunggu yen riyaya. Ngakoni kaluputan iku kalebu tumindak kang utama lan
sinatriya. Ukara kanggo njaluk pangapura, ing antarane;
·
Apuranen aku ya, Dhik!
·
Sing gedhe pangapuramu ya Mas!
·
Bu kula lepat, kula nyuwun pangapunten!
·
Ingkang ageng ing pangaksama menawi
kathah lepat kula, Pak!
· Nuwun sewu, saestu kula nyuwun agunging
sih pangaksami, Ibu saha Bapak sedaya.
Tuladha ukara kanggo
njaluk pangapura nalika halal bihalal/ ujung ing dina riyaya:
"Kepareng matur dhumateng bapak saha ibu sekaliyan, ingkang sepisan kula ngaturaken sugeng Riyadi dhumateng panjenengan sekaliyan. Ingkang kaping kalih kula ngaturaken pangabekti kula dhumateng bapak saha ibu sekaliyan, Ingkang kaping tiga kula ngrumaosi bilih kathah patrap, solah bawa ingkang boten ngremenaken kepara damel boten rena penggalih bapak saha ibu, pramila wonten ing wekdal ingkang suci punika kula nyuwun lumunturing sih pangaksami saking bapak saha ibu sekaliyan. Ing saklajengipun keparenga kula nyuwun tambahing donga mugi-mugi saged kasembadan menapa ingkang dados gegayuhan kula. Cekap semanten atur kula sedaya klenta klentuning atur kula nyuwun pangapunten".
Yen wis rampung anggonmu nyinau
wulangan 1 ing dhuwur, banjur garapen pitakonan ing ngisor iki!
Reviewed by Aziz
on
Juli 19, 2020
Rating:
Tidak ada komentar: